Eğitim, bir toplumun ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmişliğine etki eden en önemli faktördür. Tarihte, zaman zaman nahiye, zaman zaman da kaza olarak gördüğümüz Geyikler’in idari merkezi olan Dinar, gelişmenin itici gücü ve öznesi olan eğitimden de Cumhuriyet dönemine kadar yeterli şekilde yararlanamamıştır.
Bu, Dinar’ın Osmanlılar döneminde tamamen ihmal edildiği anlamına gelmez. Osmanlı’nı son zamanında Dinar, Afyon Sancağının kazası olan Sandıklı’ya bağlı olan Geyikler Nahiyesi’nin idari merkezi olan küçük bir kasabadır. Geyikler Nahiyesine, 1891 yılında 46 karye (köy) bağlıdır. Bunlardan 45’ünde Mekteb-i İbtidai (ilkokul) vardır. İlkokullardan birisi de Geyikler Nahiyesi’nin merkezi olan Dinar Kasabası’ndadır.
Dinar Kasabası’ndaki İptidai mektebi (ilkokul), Padişah 2.Abdülhamid’in tahta çıkışının 20. (cülus) yıldönümünde (1896), Dinar halkının da katkılarıyla yeniden yıkılıp yapılmış ve aynı yıl eğitim ve öğretime açılmıştır. Bu okula bu tarihten itibaren Hamidiye Mekteb-i İptidaisi denilmiştir.[1] Bu okulun nerede olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Ancak o günleri yaşayan yaşlılardan aktarılarak günümüze ulaşan bilgilerden, bu okulun Toptepe altında bugünkü Kızılay Sineması’nın olduğu yerlerde olduğu tahmin edilmektedir. Cumhuriyet ilanına kadar, bu ahşap okulun Dinar’ın tek ilkokulu olarak görev yaptığı da yine babadan oğula aktarmalarla günümüze ulaşan bilgilerdendir.
Yine bu yıllarda Ulu caminin avlusunda bulunan, daha sonra Dinar Türk Ocakları Şube binası ve Millet Mektepleri okuma odası da olan sübyan okulunun (okul öncesi) olduğu ve okul öncesi çocuklara eğitim verdiği aynı yolla elde edilen bilgilerdendir.[2]
Dinar’da Hamidiye Mekteb-i İptidaisi’nden sonra görülen ikinci eğitim kurumu Mekteb-i Rüştiye’dir (ortaokul). Mekteb-i Hamidiye İptidaisi’nden mezun olan Dinarlı öğrenciler, nahiyede rüştiye mektebi olmadığı için, ilkokuldan sonra eğitimlerini devam ettiremiyorlardı. Eğitimini devam ettirmek isteyenler Rüştiye Mektebi olan bir yere gitmek zorundaydı. Bu ise o günün şartlarında oldukça zordu. Bu yüzden Geyikler (Dinar) halkı ısrarla nahiyelerine bir rüştiye okulu açılmasını istiyorlardı.
Nihayet Karahisar-ı Sahip Sancağı Mutasarrıflığı Dinar halkının bu haklı talebini 11 Mart 1902 tarihinde eğitim bakanlığına iletir. O günün şartlarına göre rüştiye okulunun açılabilmesi için; yerleşim alanının beş yüz haneyi geçmesi gerekmektedir. Yaptırılan incelemeler sonucu, Dinar’ın beş yüzden fazla hane sayısına sahip olduğu görülür ve mekteb-i rüştiyenin açılabileceği rapor edilir. İşte bu rapordan sonra Dinar’da mekteb-i rüştiye (ortaokul) açılır ve 1905-1906 eğitim öğretim yılında eğitim-öğretime başlar. İlk yıl 13 öğrenci kaydedilir.
Halkın katkısıyla yapımı gerçekleşen mekteb-i rüştiyenin yeri de kesin olarak bilinmemektedir. 1907 yılında da 14 öğrencisinin olduğunu bildiğimiz bu okulun ya Hamidiye İptidaisi bünyesinde ya da Dinar Abdi Bey Medresesi’nde verilen bir derslikte açıldığı tahmin edilmektedir.
20.yüzyılın başlarında Geyikler Nahiyesi merkezi olan Dinar’da varlığı bilinen bir başka okul da “Abdi Bey Medresesi”dir. Dinar halkı tarafından 1899 yılında halkın gayret ve destekleri ile yapılan bu medrese, şimdiki Uysallar Petrol’ün olduğu yerde, Cumhuriyete kadar eğitim öğretim vermiştir.
Bir mezarlığın içinde eğitim ve öğretim yapan bu medresenin 1899 yılında 100, 1900 yılında 35, 1903 yılında da 108 öğrencisi bulunmaktadır.[3] Bu medresede Dinar eşrafından olan Şeyh Ali (Cirit) Acar, Müftü Hacı Ahmet Kitiş, Cini Molla Hacı Mustafa Dedeoğlu, Hacı Battal Kitiş, Hacı Necip Emekli müderris olarak ders vermişlerdir.[4]
Osmanlının son yıllarında “maarif komisyonları” tarafından yönetilen ve eğitim- öğretim veren bu okulların tamamı halkın katkısı ile yapılmış, mütevazı ve genelde ahşap ve eski binalardır.
Eğitim ve öğretim Cumhuriyetin ilanından sonra yeniden düzenlenmiş, cumhuriyet rejiminin ilke, ideal ve hedeflerine uygun hale getirilmeye başlanmıştır. Bu konuda Dinar’da da değişimler olmuş ve cumhuriyetin heyecanı ile yeni yeni okullar açılmıştır.
[1] Vilayet Salnamelerinde Afyonkarahisar—Kadir Koparan (AKÜ),
[2] Mehmetali Cirit- 1933 Dinar, Canlı kaynak.
[3] Dinar Tarihi-Komisyon, Dinar Belediyesi Yayını, S, 98 -2014 Afyon.
[4] Canlı kaynak, Mehmet Ali Cirit-1940, Dinar.
